II Forum Suwerenności Żywnościowej za nami! Przeszło 250 uczestników i uczestniczek, reprezentujących ponad 150 organizacji, inicjatyw, instytucji i gospodarstw rolnych zebrało się w Służewskim Domu Kultury w Warszawie, żeby wspólnie tworzyć wizję nowego, opartego o suwerenność żywnościową i agroekologię, systemu żywnościowego.
Forum było spotkaniem przedstawicieli i przedstawicielek ruchu suwerenności żywnościowej Nyeleni Polska oraz jego partnerów i sympatyków. Na co dzień ruch funkcjonuje w rozproszeniu i działa na poziomie lokalnych społeczności. Dlatego tak ważne jest spotkanie w jednym miejscu i w jednym czasie – żeby dzielić się wiedzą, doświadczeniami, zawierać nowe znajomości, nawiązywać współpracę, wypracowywać wspólne stanowiska i rekomendacje dla polityk publicznych, pogłębiać kompetencje dydaktyczne i aktywistyczne, ale przede wszystkim, radować się wspólnym spotkaniem, doceniać sukcesy, wspierać się w obliczu niepowodzeń i tworzyć żywy ruch społeczny, który będzie działał na rzecz suwerenności żywnościowej. Wierzymy, że II Forum Suwerenności Żywnościowej zasiało wiele idei – w głowach i sercach uczestniczek i uczestników – i że trafią one na żyzną glebę ich lokalnych społeczności, gdzie wykiełkują, by stopniowo prowadzić do zmiany systemu żywnościowego na taki, który wykarmi ludzkość życiodajną żywnością wytworzoną z poszanowaniem praw wytwórców i wytwórczyń oraz Ziemi.
Ponieważ ze wszystkich sił staramy się, żeby nie tylko mówić o tym, jak lepiej zorganizować świat i stać się lepszymi jego mieszkańcami, ale także realizować nasze postulaty tu i teraz – w komunikacji, wzajemnych relacjach i wszelkich innych aspektach życia społecznego, a przede wszystkim tych, które dotyczą rolnictwa i żywności – jedzenie, którym karmiliśmy gości podczas Forum było życiodajne i wyjątkowe. Lokalne i sezonowe produkty kupiliśmy od okolicznych rolników za pośrednictwem Kooperatywy Spożywczej Dobrze, a wegańskie, bezglutenowe obiady i kolacje ugotowali dla nas prawdziwi wirtuozi z Zakręcone. Jedliśmy przepysznie (co podkreślali tak weganie jak i nie-weganie), lokalnie, sezonowo i etycznie!
Podczas Forum nie zapomnieliśmy także o naszych ciałach i duszach. Zaaranżowaliśmy pięknie wystrojoną pracami artystki, Kamili Śladowskiej, przestrzeń wyciszenia, tworzyłyśmy mural z wizją świata według suwerenności żywnościowej, słuchaliśmy pejzaży dźwiękowych związanych z wytwarzaniem żywności, tańczyłyśmy i śpiewałyśmy w kręgu, braliśmy udział w warsztatach ruchowych i koncertach. Dołożyliśmy starań, żeby oprócz wytężonej pracy, tworzyć przestrzeń na radość spotkania i wspólną celebrację.
Forum było otwarte zarówno dla osób, które pierwszy raz zetknęły się z ideami agroekologii i suwerenności żywnościowej, jak dla tych, którzy już od lat działają na rzecz zmiany systemu żywnościowego. Forum poprzedzone zostało wydarzeniem towarzyszącym: w czwartek rano (30.01) odbyła się międzynarodowa konferencja Permacultures & Polycultures, podczas której badaczki i praktycy z wielu krajów Europy dzielili się wynikami swoich badań i dobrymi praktykami w zakresie permakultury, agroleśnictwa i agroekologii. Samo Forum zaczęliśmy po południu trzema sesjami Otwartej Przestrzeni, w ramach których uczestnicy i uczestniczki mieli okazję opowiedzieć o swojej działalności i dzielić się doświadczeniami.
Usłyszeliśmy aż dwadzieścia ciekawych i różnorodnych wystąpień dotyczących m.in. kooperatyw spożywczych, sposobów wprowadzenia do szkół i przedszkoli publicznych ekologicznej i lokalnej żywności, agroekologicznych i permakulturowych projektów edukacyjnych, a także metod prowadzenia gospodarstw rolnych i łączenia tej działalności z pracą zawodową. Miło było patrzeć, jak prelegenci i publika nawzajem się inspirowali i uczyli. Dzień zakończyliśmy wspólnym kręgiem, który był okazją, żeby lepiej się poznać.
Piątek rozpoczęliśmy otwartym panelem dotyczącym targowisk: przedstawicielki trzech lokalnych inicjatyw tego typu – Targu Pietruszkowego w Krakowie, Bazaru ekologicznego „Krótka Droga” oraz Perskiego Izerskiego Jarmarku Cudów – dzieliły się swoimi doświadczeniami związanymi z organizacją i sposobami funkcjonowania tych targów. Kolejny otwarty panel – „O przeszłości i przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej” – zorganizowany przez Koalicję Żywa Ziemia (KŻZ), spotkał się z dużym zainteresowaniem publiczności. Justyna Zwolińska, prawniczka i koordynatorka prac rzeczniczych Koalicji, wprowadziła nas w historię WPR i wyjaśniła aktualną sytuację. Następnie prof. Zbigniew Karaczun przedstawił, jak WPR i obecnie funkcjonujący model rolnictwa przyczyniają się do katastrofy ekologiczno-klimatycznej: nasilenia efektu cieplarnianego, spadku bioróżnorodności i problemów z dostępem do wody.
Po obszernym wprowadzeniu przeszliśmy do debaty, w której udział wzięli: Wanda Chmielewska-Gill (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), Jarosław Sachajko (Sejmowa Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi), Robert Kuryluk (Stowarzyszenie Ekoland i KŻZ), prof. Krystyna Rejman i prof. Zbigniew Karaczun (SGGW) oraz Dorota Metera (Forum Rolnictwa Ekologicznego i KŻZ). Debatę prowadziła Ewa Sufin-Jacquemart (Fundacja Strefa Zieleni i KŻZ). Największą wartością debaty była możliwość wysłuchania opinii przedstawicieli tak wielu środowisk i instytucji decydujących o kształcie polskiego systemu rolno-żywnościowego.
Równie ważne i interesujące były komentarze publiczności. Wyraźnie wybrzmiał zwłaszcza głos lidera AgroUnii, Michała Kołodziejczaka, który – w duchu podkreślania tego, co nas łączy, a nie dzieli – mówił o tym, że rolnictwo przemysłowe i umowy o wolnym handlu są zagrożeniem dla polskiego rolnictwa i konsumentów. Pomimo licznych różnic w stanowiskach wśród prelegentów udało się znaleźć wspólne cele, w tym te związane z wprowadzeniem Europejskiego Zielonego Ładu w Polsce.
Po południu odbyły się jeszcze dwa panele otwarte, które dotyczyły ogrodów społecznościowych oraz edukacji w rolnictwie, agroekologii i permakulturze. Obydwa spotkały się z ogromnym zainteresowaniem, o czym świadczyła sala pełna słuchaczy i słuchaczek. Podczas pierwszego z nich dyskutowaliśmy o tym, w jaki sposób lokalne władze mogą wspierać wytwarzanie żywności na obszarach miejskich. W ramach drugiego panelu osoby zaangażowane w pozaformalne projekty edukacyjne (Ekologiczny Uniwersytet Ludowy w Grzybowie, AgroPermaLab, Permakultura Edu, Zielone Przedszkole, Gospodarstwo Pacówka) dzieliły się swoimi dotychczasowymi doświadczeniami i zastanawiały, jak dotrzeć do szerszego grona odbiorców, jak uzyskać wsparcie publicznego systemu edukacyjnego, oraz jak zdobywać środki na działalność.
Po południu odbyło się także spotkanie pt. „Jedzenie w kryzysie”. Roland Zarzycki i Joanna Perzyna rozmawiali z Martą Sapałą („Na marne”) i Agatą Michalak („O dobrym jedzeniu”) o tym, jak jedzenie łączy nas z globalną gospodarką oraz o tym, kto jest w kryzysie: ono (jedzenie), ona (globalna gospodarka) czy my (jedzący)?
Sobotę rozpoczęliśmy Targiem Inicjatyw, w ramach którego gospodarstwa rolne, siedliska permakulturowe, inicjatywy społeczne, organizacje pozarządowe i inni aktorzy aktywni w ruchu suwerenności żywnościowej mieli okazję zaprezentować swoją działalność. Targ trwał cztery godziny i wzięło w nim udział około czterdziestu wystawców. Był doskonałą okazją do nawiązywania kontaktów, wymiany wiedzy i doświadczeń oraz produktów. Po obiedzie odbyły się trzy panele otwarte, z których pierwszy poświęcony był praktycznym wskazówkom, jak założyć i prowadzić ogród społecznościowy. W dwóch kolejnych dyskutowaliśmy o wpływie obecnego systemu żywnościowego i dominującego modelu rolnictwa na klimat.
Wraz z zaproszonymi gośćmi – dr hab. Pauliną Kramarz (UJ i Nauka dla Przyrody) i Dominiką Sokołowską (Greenpeace) – zastanawialiśmy się, jaki wpływ na obecną katastrofę klimatyczną i stan środowiska naturalnego mają wielkoobszarowe uprawy monokulturowe, długie łańcuchy dostaw i przemysłowy chów zwierząt. Zwracaliśmy uwagę na kwestię praw człowieka – w tym praw chłopskich – które przy obecnej organizacji systemu żywnościowego są notorycznie łamane. Drugi panel poświęcony był takim praktykom jak agroleśnictwo, rolnictwo regeneratywne czy holistyczne zarządzanie pastwiskami. Mają one ogromny potencjał nie tylko zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych z rolnictwa, ale także wiązania znacznych ilości węgla z atmosfery w glebie przy jednoczesnej jej regeneracji poprzez odbudowę próchnicy. Wysłuchaliśmy zarówno głosu środowiska naukowego, jak i rolników praktykujących te innowacyjne, a zarazem oparte na dawnej wiedzy, metody. W panelu wzięli udział Robert Borek (Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa) oraz praktycy rolnictwa regeneratywnego – Grzegorz Ciechomski (gospodarstwo rolne La Fuente) i młody rolnik, Radek Buczyński (gospodarstwo Stworzone z natury). Panel prowadził Maciej Muskat od lat związany z Greenpeace, a prywatnie twórca gospodarstwa permakulturowego.
Ponadto w sobotę odbyły się dwa warsztaty: Kasia Jagiełło pokazywała, jakie znaczenie ma nadzieja lub jej brak dla pracy aktywistycznej, a studenci UW (wraz z zachwycająco dużą liczbą uczestników), zastanawiali się nad postwzrostem jako alternatywą dla modelu ekonomicznego opartego na nieograniczonym wzroście.
Oprócz paneli otwartych – dostępnych dla wszystkich, ale skierowanych przede wszystkim do osób, które dopiero zapoznają się z założeniami ruchu suwerenności żywnościowej – w piątek i sobotę toczyły się prace w kilku grupach roboczych. Grupy te nie zostały powołane ad hoc na potrzeby Forum, ale były kulminacją procesów toczących się w ruchu Nyeleni Polska oraz Koalicji Żywa Ziemia od dłuższego czasu. Forum umożliwiło spotkanie osób i środowisk, które często działają w różnych miejscach. Prace toczyły się w sześciu grupach roboczych: Domy Nasion, Stanowisko ws. Agroekologii, Networking for Regional Cooperation, Kooperatywizm, Koalicja Żywa Ziemia – Wspólna Polityka Rolna, Edukatorzy Agroekologii i Permakultury.
- Grupa „Domy Nasion, Opiekunowie Nasion”: grupa prowadzona przez Wiolettę Olejarczyk chce wypracować zasady jak zbierać, przechowywać, katalogować i wymieniać się wiedzą o nasionach oraz jak zachować ich różnorodność. Punktem wyjścia dla prac grupy jest założenie, że prawo do zachowania różnorodności nasion i możliwości korzystania z nich jest prawem człowieka i jako takie zasługuje na szczególną ochronę. Celem grupy jest opracowanie koncepcji Domów Nasion, Opiekunów Nasion, Ogólnopolskiego Skarbca Nasion oraz zasad na jakich mogą działać; wzmocnienie współpracy, działań edukacyjnych dot. nasion. Dalsze prace zaplanowane są na II Izerskie Forum Suwerenności Żywnościowej. Grupa wybrała datę, kiedy będzie celebrowane Święto Nasion! Zachęcamy wszystkich do organizowania w swoim miejscu życia Święta Nasion i Bioróżnorodności 3 października 2020 r.!
- Grupa „Stanowisko ws. Agroekologii”: grupę prowadziły Agnieszka Makowska (KŻZ) i Joanna Perzyna (Nyeleni Polska); jej celem było dalsze konsultowanie dokumentu wypracowanego podczas szkolenia dla Liderów Agroekologii, organizowanego w ramach projektu AgroPermaLab. Na obecnym etapie konsultujemy zakres i strukturę dokumentu, ustalamy spis treści stanowiska. Celem grupy jest precyzyjne zdefiniowanie terminu „agroekologia” oraz stworzenie stanowiska, które mogłoby być używane w dyskursie publicznym i rzecznictwie. Dalsze prace zaplanowane są na II Izerskie Forum Suwerenności Żywnościowej i Dobre Żniwa.
- Grupa „Networking for Regional Cooperation”: prowadzona przez Wojtka Mejora grupa do współpracy międzynarodowej (Wyszehradzkie Forum Suwerenności Żywnościowej); grupa zorganizowana wokół projektu Building up Social Solidarity Economy (BUSSE) mająca na celu współpracę międzynarodową dla rozwoju innej ekonomii.
- Grupa „Kooperatywizm”: prowadzona przez Anię Urbańską (Kooperatywa Grochowska); celem grupy była dyskusja nad stworzeniem „organizacji parasolowej” dla kooperatyw, a także wypracowanie wskazówek opartych na doświadczeniach istniejących kooperatyw, które ułatwiłyby start kolejnym inicjatywom tego typu.
- Grupa „Wspólna Polityka Rolna”: grupa zorganizowana przez KŻZ i prowadzona przez Agnieszkę Makowską; celem grupy jest praca nad Krajowym Planem Strategicznym dla nowej WPR, ale ponieważ ten dokument jeszcze nie powstał, spotkanie poświęcone było wyłonieniu grupy osób reprezentującej organizacje/podmioty działające w obszarze polityki rolnej, która zajmie się opracowaniem uwag do KPS w momencie, gdy ten się pojawi.
- Grupa „Edukatorzy Agroekologii i Permakultury: synergie i współpraca na II FSŻ”: grupa prowadzona przez Joannę Bojczewską, zorganizowana wokół kolektywu edukatorów agroekologii i permakultury, dla której proces szkolenia i opracowania narzędzi i materiałów edukacyjnych został zainicjowany podczas zorganizowanego przez Nyeleni Polska szkolenia AgroPermaLab w październiku 2019; celem grupy podczas Forum była wymiana doświadczeń i dzielenie się wiedzą i umiejętnościami z zakresu edukacji; poruszyliśmy również kwestie związane z dbałością o prawa do wiedzy tworzonej wspólnie – z jednej strony należy się nią dzielić, z drugiej zaś należy ją chronić przed zawłaszczeniem przez „dużych graczy” np. korporacje.
Forum zostało otoczone bardzo profesjonalną i całościową opieką medialną – mamy nagrania wszystkich paneli otwartych, kilka wywiadów i mnóstwo inspirujących zdjęć przygotowane przez Łukasza Nowak (Nowespojrzenie.pl), Malwinę i Dawida Cyprowskich (Karma Project) oraz Miłosza Więckowskiego. Sukcesywnie będziemy publikować je na stronie i FB Nyeleni Polska, by inspirować, uczyć i nie przestawać rozmawiać o tym, co ważne. Ponadto we wspólnym projekcie Nyeleni Polska i Koalicji Żywa Ziemia powstała publikacja „Polityka na talerzu, przewodnik po agroekologii i suwerenności żywnościowej”. To wybór tekstów przygotowanych specjalnie na Forum, komplementarnych w stosunku do jego programu, merytorycznych i bardzo zróżnicowanych pod względem tematyki, ujęć i zaangażowania.
Smacznej lektury!