Proponujemy zmianę sposobów dystrybucji żywności. Pracujemy na rzecz decentralizacji łańcuchów żywności. Promujemy zróżnicowane rynki oparte na solidarności i sprawiedliwych cenach, łańcuchach dostaw wyłączających wielu pośredników oraz zacieśnianiu relacji pomiędzy producentami i konsumentami w lokalnych sieciach żywnościowych. Tylko tak możemy oprzeć się sile i ekspansji supermarketów.
(Europejskie Forum Nyéléni, Deklaracja Suwerenności Żywnościowej, 2011)
Przez ponad dwie dekady coraz bardziej zderegulowany system ekonomiczny dyktował warunki rynkom rolnym na całym świecie. Przy okazji pozwolił kilku wielkim graczom zdominować wszystkie połączenia w łańcuchu żywności. Dziś zaledwie 10% sprzedawców detalicznych kontroluje 40% europejskiego łańcucha dostaw, poczynając od produkcji żywności, poprzez jej przetwarzanie, aż po dystrybucję. Rosnący w siłę dystrybutorzy żywności wraz z supermarketami zepchnęli drobnych producentów żywności na margines, stopniowo zawężając im możliwość zbytu. W efekcie, zmuszeni do współpracy z gigantami lokalni producenci często godzą się na niskie wynagrodzenie za swoje produkty oraz na kontrakty uniemożliwiające im godne życie.
By przeciwstawić się temu trendowi, potrzebna jest nowa kultura związana z uprawą, przetwarzaniem, spożywaniem i przechowywaniem żywności. Ta kultura powinna zachęcać do krytycznego myślenia o etyce w produkcji i marketingu, o warunkach pracy, zagrożeniach dla zdrowia oraz o smaku żywności produkowanej przemysłowo. W całej Europie ludzie organizują się, aby budować razem nowe, elastyczne i terytorialne systemy żywnościowe ograniczające do minimum liczbę pośredników. Najlepszy przykład stanowi prężny rozwój już istniejących i powstawanie coraz to nowych grup RWS (Rolnictwo Wspierane przez Społeczność), lokalnych kooperatyw spożywczych i wspólnie zarządzanych sklepów należących do rolników. Ważnym elementem terytorialnych systemów żywnościowych są również lokalne targi. Powinniśmy dalej wspierać naszych krajowych rolników, oferując im szkolenia z zakresu alternatywnych sposobów dystrybucji. Powinniśmy też uświadamiać opinię publiczną na temat znaczenia, jakie ma przywrócenie zrównoważonych, lokalnych systemów żywnościowych.
Prowadzenie kampanii nie wystarczy, aby zmienić szeroko pojętą kulturę odżywiania się. Przede wszystkim powinniśmy edukować nasze dzieci od najmłodszych lat. Potrzebujemy też polityki, która wesprze lokalne, alternatywne rynki, włączając w to obszar zamówień publicznych.
Ogólny zarys problemu. Aktualizacja po Nyéléni forum 2011
Przez ostatnie dekady rynki żywnościowe podlegają coraz większej deregulacji oraz zdominowaniu przez kilku dużych graczy. Sieci detaliczne to ostatnie ogniwo, które dołączyło do łańcucha dystrybucji zdominowanego przez korporacje. Obecnie zaledwie 10 sieci detalicznych kontroluje 40% europejskiego łańcucha dostaw żywności (w 2011 roku 4 sieci kontrolowały 85% niemieckiego rynku żywności, a 3 sieci – 90% rynku portugalskiego, w 2009 roku w Hiszpanii tylko 4 detalistów kontrolowało 70% rynku żywności).
Znacząca większość produktów, pozyskiwanych przez supermarkety w globalnym łańcuchu dostaw, pozwala im wykorzystać ekonomię skali i oferować ceny niższe niż u mniejszych konkurentów. Dzięki systemom zarządzania łańcuchem dystrybucji kontrolują one przepływ produktów od gospodarstwa aż do sklepowej półki i dyktują warunki dostaw oraz ceny. Presja detalistów na zysk zaniża ceny, płace i warunki pracy w całym przemyśle spożywczym. Producenci żywności często wpadają w pułapkę jedynego odbiorcy dla swoich wyrobów, co zmusza ich do akceptacji minimalnego wynagrodzenia i umów, które oznaczają sprzedaż w cenach poniżej kosztów wytworzenia. Nawet Komisja Europejska przyznaje, że nieuczciwe praktyki handlowe są powszechne w Unii Europejskiej i mogą mieć szkodliwy wpływ na małe i średnie przedsiębiorstwa, działające w łańcuchu dystrybucji żywności, tak samo jak na rolników i pracowników rolnych.
Wielu rolników jest rugowanych ze swojej ziemi, by ustąpić miejsca konsolidacji coraz większych gospodarstw rolnych prowadzących monouprawy. Produkty spożywcze są często przywożone samolotem z drugiego końca świata, nawet jeśli akurat jest na nie sezon i są dostępne lokalnie. Coraz częściej sprzedawane są w przetworzonej, gotowej do spożycia postaci o ograniczonej możliwości określenia źródła pochodzenia i z wieloma substancjami dodatkowymi. Znacząco przyczynia się to do wzrostu liczby zachorowań na cukrzycę i inne choroby niezakaźne, co zostało stwierdzone przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz rządy poszczególnych państw.
Na wszystkich swoich etapach – w gospodarstwach rolnych, transporcie, supermarketach i wśród konsumentów – system ten powoduje także znaczne straty żywności i wyczerpywanie zasobów naturalnych. Recykling, będący minimalizowaniem strat, nie wystarcza, bo nie rozwiązuje immanentnej przyczyny marnotrawstwa – przemysłowy łańcuch dostaw sprzyja nadprodukcji i sztucznie zaniżanym cenom. Wytwarza „tanią” żywność w systemie, w którym koszty są wypychane na zewnątrz, warunki pracy opłakane, a wielu producentów zostaje doprowadzonych do bankructwa i zmuszonych do opuszczenia swojej ziemi. Mówiąc krótko – żywność jest postrzegana jako towar do sprzedania, a nie jako prawo człowieka do pożywienia, właściwego odżywiania i do żywnościowej suwerenności. Powszechny system dystrybucji oznacza poważne negatywne skutki: transport wpływający na emisję gazów cieplarnianych, standaryzację i utratę różnorodności materiału genetycznego, zmianę sposobu odżywiania i konsekwencje dla zdrowia publicznego, ujednolicenie i odłączenie od rozwoju lokalnego, erozję kulturowego dziedzictwa i wiedzy.
Działamy na rzecz decentralizowania sieci spożywczych, upowszechnienia zróżnicowanych rynków opartych na solidarności i uczciwych cenach, krótkich łańcuchów dostaw oraz wzmacniania relacji między producentami a konsumentami w lokalnych systemach żywnościowych, by przeciwdziałać rozwojowi i sile supermarketów. Chcemy dostarczać elementy do rozwoju niezależnych systemów dystrybucji żywności oraz umożliwić rolnikom jej produkcję i przetwarzanie dla lokalnych społeczności. Zachodzi potrzeba wprowadzenia wspierających ten proces regulacji o bezpieczeństwie żywności i lokalnej infrastruktury spożywczej dla rolników małoobszarowych. Działamy także po to, by zapewnić dostępność wytwarzanej żywności dla wszystkich w społeczeństwie, także dla osób o niskich dochodach lub nie mających ich wcale.
Nyéléni Europe, Deklaracja suwerenności żywnościowej, 2011
Jedna odpowiedź do “Dystrybucja żywności”